Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde en çok yeri, “Svobodnaya Mısl” (eski SBKP merkezi teorik yayın organı “Kommunist”in varisi) mecmuası genel yayın direktörü, iktisatçı ve Duma’da Adil Rusya parlamenteri Mihail Delyagin’in “Ülkenin imhası nasıl durdurulur ve yaşam nasıl başlar?” başlıklı makalesi oluşturuyor.
Delyagin’in makalesi son derece değerli; bunu, RFKP’nin “Rusya’nın dönüşümü için 20 acil tedbir” ile karşılaştırmak mümkün. RFKP’nin talepler listesi görünürde daha programatik, lakin gerçekte daha propagandif ve daha az uygulanabilirdi; lakin Delyagin’in makalesi daha somut bir çerçeve sunmakla kalmıyor, bunu kitlelerden çok devletin gereksinimlerine bağlayarak yönetici seçkin açısından daha cazip hale getirmeyi de başarıyor.
Bu programatik makale Rusya’da iktisadi dönüşüm için millileştirmeden diğer (bu bölümünü aşağı yukarı eksiksiz çeviriyorum) “gümrük devrimi”, yolsuzluğun önlenmesi, “vergi devrimi” ve düşük kredi başlıkları da içeriyor.
Valentin Katasonov’un, “sol yurtsever güçbirliği” çatısı altındaki Svobodnaya Pressa’da yayınlanan yazısı ise, gerek Delyagin’in, gerek RFKP’nin programatik tekliflerine tarihi bir perspektif ekliyor. Dışişlerinin takım kaynağı olan ünlü Milletlerarası İlgiler Enstitüsü’nün (MGİMO) eski memleketler arası maliye kürsüsü profesörü Katasonov, görünürde Kremlin’in Çubays devri özelleştirme furyasından kurtarmak için geliştirdiği “stratejik işletmeler” listesinin nasıl daraldığını detaylarıyla anlatıyor; fakat gerçekte bunun altında yatan (ve hâlâ devam etmekte olan) bir siyasi gayret olduğuna da dikkat çekmeliyiz.
‘Ülkenin imhası nasıl durdurulur ve yaşam nasıl başlar?’
Rusya’nın karşısına tedricen ve şimdilik kademeli olarak fecî derecede karmaşık ve çok istikametli bir ödev çıkıyor: Donbass’ın ve onunla birlikte faşizmden kurtarılmış Ukrayna’nın tekrar doğuşu.
Ama Donbass’ı ve kurtarılan Ukrayna’yı imar etmek, Rusya’yı dönüştürmeden, onu vefat döşeğindeki global mali spekülatörlerin menfaatleri gereği liberal adabı yok etmeye devam ederek mümkün değil.
Bu yüzden Donbass’ın yine doğuşu ödevi, Rusya’nın tekrar doğuşu ödevidir.
Millileştirme, teknolojik egemenliğin anahtarıdır. …
İnsanın gelişmesinin yolu teknolojinin ilerlemesidir. Bunun temin edilmesi için bütün hammaddeler ve orta mamullerin fiyatının minimize edilmesi kuraldır; aksi takdirde gereken ölçekte bir dönüşüm için kaynaklar yetmez. Liberallerin “ancak pahalı enerji ilerlemeyi teşvik edebilir” mantrası meşum bir palavradır. …
Bu kural birebir sebeplerle bütün hammadde tiplerine ve daha geniş manada bütün üretim masraflarına (kredi dahil) uygulanır. …
Bu da, bu alanlardaki bütün üretimin (büyük bankalar dahil) ulusallaştırılması (ve arkasından, tekil mülk sahiplerinin kârlarını değil ekonominin genel etkinliğini artırmak için yeniden yapılandırılması) gerektiği manasına gelir. Savaş sonrası İngiltere’de olduğu üzere.
Elbette ulusallaştırma yumuşak olmalıdır; özel inisiyatifin korunması ve teşviki için (ve onu fiyatları artırmaya değil masrafları azaltmaya yöneltmek için) devletin, blokaj paketini rastgele bir hissedarın konsolide etmesine müsaade vermeden sermayenin yüzde 51’ine sahip olması kafidir.
Bunun sistemi da yumuşak olmalıdır; bu sistem, paylara de getirilecek bir tazminat vergisinden diğer (Thatcher sonrası İngiltere örneğindeki gibi; özelleştirilen işletmenin özelleştirme anındaki değeriyle ona karşılık bütçeye giren para arasındaki fark ölçüsünde), payların borsa fiyatlarına nazaran satın alınmasını ihtiva etmelidir (bunlar da millileştirme kararından sonra düşecektir).
Elbette, satın alış öncesinde, işletmelerin özel bireylerin ellerinde bulunduğu bütün süreyi kapsayan tam bir muhasebesi gerekir; bu kapsamda makul olmayan formda geri çekilen veyahut kendilerine gereğince yatırım yapılmayan işletmeler, kârın en azından yarısının yatırıma dönüştürülmesi zaruretinden yola çıkarak, yönetim heyetindeki özel mülk sahiplerine geri verilmelidir.
Bu yüzden ulusallaştırma sonucunda özelleştirmelerin ve oligarkların değerli bir kısmı topluma borçlu çıkacaktır.
Sektör için gerekli ve manalı olmadığı halde offshore için ayrılan varlıklar kayyum yönetimi biçimindeki devlete devredilmelidir; şayet bunların sahipleri kısa bir müddette Rusya’da ikametgâh almazlarsa bunlar sahipsiz mülkler olarak müsadere edilmelidir.
Teknolojik üretim maliyetlerini karşılayan alanlardan öteki (bütçe disiplininin temini için) ÖTV konusu olan işletmeler de ulusallaştırma kapsamındadır: alkollü içki ve tütün, şeker ve akaryakıt üretimi. … (M. Delyagin / Svobodnaya Mısl, Kasım 2022)
‘Stratejik işletmeler listesi nasıl daraldı?’
Rosstat’a nazaran Rusya iktisadında geçen yıl 3.418.248 hükmî kişi vardı. Ülkenin ekonomik açıdan faal nüfusu kapsamında her 22 bireye bir şirket. Astronomik bir sayı! Bu muazzam sayıdaki iktisadi faaliyet özneleri teşkilat ve hukuk statülerine, mülkiyet biçimlerine, sektörel mensubiyete, sermaye büyüklüğüne, süreç büyüklüğüne ve diğer bir dizi formel kritere nazaran sınıflandırılıyor.
Ama pek çoklarının ne yazık ki unuttuğu, aslında en değerli ve tayin edici olması gereken temel bir kriter daha var. Bu, ekonomik faaliyet öznesinin toplumsal ehemmiyeti kriteri. Kimi teşkilatlarda bu ehemmiyet sıfıra yaklaşabilir, hatta negatif bile olabilir (sözgelimi insan sağlığına zarar veren tütün üretiminde). Lakin bütün halkın mukadderatının ve Rusya’nın geleceğinin bağımlı olduğu teşkilatlar da var.
Eğer Rusya müktesebatını eşelersek özel toplumsal değer taşıyan kimi teşkilat ve işletme kümelerinden kelam edildiği bulunabilir (en azından, ilgili normatif belgeyi hazırlayan ve kabul edenlerin görüş açısından). Bu kümeler ortasında şunlar var (terimleri belgelerdeki formülasyonlardan çıkarıyorum): “sistemi şekillendiren teşkilatlar”, “şehir teşkil eden işletmeler”, “sistemi şekillendiren bankalar”, “savunma sanayisi kompleksi teşkilatları”, “stratejik işletmeler”.
Bu yıl 24 Şubat’tan sonra ülkedeki ve ülke ekonomisindeki durum bütün olarak esaslı biçimde değişti. Kolektif Batı tarafından Rusya’ya karşı bütün istikametlerde ilan edilmemiş bir savaş yürütülüyor. Bu türlü bir savaş azami iktisadi seferberlik gerektirir. İktisadi seferberliğin manası gereğince kolay ve anlaşılırdır: ülkede mevcut bütün iktisadi kaynakların azami derecede tam ve tesirli kullanımı ve konulan maksatlara varmak amacıyla bunların ileride de geliştirilmesi. İktisadın seferber edilmesinin baş maksadı, Rusya’nın zaferi, özel askeri operasyonun amaçlarına ulaşmasıdır.
Açık ki iktisadi seferberlikte üstte sayılan, özel toplumsal kıymet taşıyan teşkilat kümelerine özel bir rol verilmelidir. Bugünkü durumu dikkate alırsak iki küme özel değer taşır: “savunma sanayisi kompleksi teşkilatları” ve “stratejik işletmeler”. …
2000’li yılların başında … Anatoliy Çubays’ın yönetimi altındaki özelleştirmeciler devletin kalan faaliyetlerinin özelleştirmesini düşünmeye başlamışlardı. İktidarda olup da Rusya’nın ulusal menfaatlerini az da olsa düşünenler ise devlet mülkiyetinden kalanların korunması için “stratejik işletmeler” kavramını müktesebata sokmaya ve bu işletmelerin listesini oluşturup netleştirmeye karar verdiler. 4 Ağustos 2004 tarihli başkanlık kararnamesiyle onaylanan liste, haris ve saldırgan özelleştirmecilere karşı savunulması başarılmış taban sayıdaki işletmelerdi. Bu işletmeler özelleştirmelere karşı muafiyet kazandılar.
2004’te listede 1.063 işletme vardı; bunların 514’ü federal devlet işletmeleri, 549’u da anonim şirketlerdi. …
2007’ye hakikat stratejik işletmeler listesi 1.008 işletmeye düştü. …
Listenin kırpılmasına devam edildi. 2010’a yanlışsız liste 438 işletmeye düşürülmüştü (başlangıçtaki listenin yüzde 41’i). 2010 yazında Petersburg İktisat Forumu’nda o zamanki lider D. Medvedev şu açıklamayı yaptı: “Stratejik işletmeler listesini beşte birine, 208’den 41’e düşürüyorum.” Medvedev bu sırada … listedeki anonim şirketleri kastediyordu. Fakat planına nazaran parçalanamaz devlet şirketlerinin sayısının da 230’dan 159’a düşürülmesi öngörülüyordu. …
Medvedev’in planı eksiksiz uygulandı. Listenin kırpılmasına devam edildi. 2018’de listede yalnızca 144 işletme kalmıştı (107 bölünmez devlet işletmesine karşılık 37 anonim şirket). …
Boş vaktimde internette özgür erişimde olan son listeyle de tanışmaya karar verdim. … Listede 1.121 “can” var; bunların 175’i “diri”, 946’sı “ölü” can. … (V. Katasonov / Svobodnaya Pressa, 15 Kasım)
